ଗୟାଶ୍ରାଦ୍ଧ

ବିପିନ ବିହାରୀ ମହାନ୍ତି
ଆଶ୍ୱିନ କୃଷ୍ଣ ପକ୍ଷକୁ ପିତୃପକ୍ଷ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପକ୍ଷରେ
ପିତୃପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ତର୍ପଣ-ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦିଆଯାଏ । ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ :
ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ତୃପ୍ତିଦାନ କରିବା ସହିତ ପିଣ୍ଡଦାନ ଦେଇ ତାଙ୍କ ମୋକ୍ଷଗତି
କାମନା କରିବା । ଶାସ୍ତ୍ରମତେ ତର୍ପଣ-ଶ୍ରାଦ୍ଧ ନିଜବାସଗୃହ, ପୋଖରୀ
ତୁଠ, ନଦୀକୂଳ ବା ସମୁଦ୍ରତଟମାନଙ୍କରେ ଦିଆଯାଏ । ଶ୍ରୀ ମନ୍ଦିରର
ବାଇଶି ପାହାଚ ବା ବେଢ଼ା ଭିତରେ ବି ଦିଆଯାଇପାରେ । ବିଶେଷ
ଭାବରେ ତ୍ରିବେଣୀ ତଟ, ଗୟା, ବଦ୍ରିନାଥ ଏବଂ ବ୍ରହ୍ମକୁଣ୍ଡଳ ଆଦି
ସ୍ଥାନ ଶାସ୍ତ୍ରାନୁମୋଦିତ ଉତ୍ତମ ସ୍ଥାନ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ତେବେ
ଗୟା ଶ୍ରାଦ୍ଧକୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ଏହା ମୋକ୍ଷ ଧାମ ନାମରେ
ନାମିତ । ଏଠାକୁ ପିତୃ ପୁରୁଷମାନେ ପିଣ୍ଡଦାନ ବା ତର୍ପଣ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ
ଖୋଦ୍ ଆସିଥାନ୍ତି । ଏଠାରେ ସବୁପ୍ରକାର ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦିଆଯାଇପାରେ । ତେବେ
ମହାଳୟା ଶ୍ରାଦ୍ଧ ପିତୃପକ୍ଷରେ ଦେବା ବିଧି ଅଛି । ଅନ୍ୟଥା ଅନ୍ୟ
ଶ୍ରାଦ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ଯେଉଁ ଦିନରେ ଦେବା କଥା ଏଠି ସେ ଦିନ ବା ଯେ
କୌଣସି ଦିନ ଦିଆଯାଇପାରିବ । ଯେହେତୁ ପିତୃପୁରୁଷମାନଙ୍କ ପିଣ୍ଡଦାନ
ମାଧ୍ୟମରେ ମୋକ୍ଷ କରାଯାଏ, ତେଣୁ ଯେଉଁମାନେ ତାଙ୍କ
ପିତୃପୁରୁଷମାନଙ୍କର ଶୀଘ୍ର ମୋକ୍ଷ ଚାହାଁନ୍ତି, ସେମାନେ ଗୟାରେ
ଶ୍ରାଦ୍ଧଦେବା ଉଚିତ୍ । ପିତୃପୁରୁଷମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଧାରାର୍ଥେ ଏଠାରେ ଭଗବାନ
ବିଷ୍ଣୁ ଗଦାଧର ନାମରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବତାମାନଙ୍କ ସହ ଆସିଥାଆନ୍ତି ।
ଏଇଥିପାଇଁ ଜାଣିବା ଶୁଣିବା ହିନ୍ଦୁମାନେ ଏଠାକୁ ଆସି ପିଣ୍ଡଦାନ
କରିଥାନ୍ତି । ବାୟୂ ପୁରାଣମତେ ଗଙ୍ଗା, ପ୍ରୟାଗ, ପୁଷ୍କର ଏବଂ ଅମର
କଣ୍ଟକ ଆଦି ସ୍ଥାନରେ ପିତୃପୁରଷଙ୍କୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦିଅନ୍ତି, ସେମାନେ
ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କ ତୃପ୍ତି ଓ ମୋକ୍ଷ ଦାନ ଦେବା ସହିତ ନିଜକୁ ବି ପବିତ୍ର ଓ
ଧନ୍ୟମନେ କରିଥାନ୍ତି । ତେବେ ଗୟା ଶ୍ରାଦ୍ଧରେ କେବଳ ପିତାଙ୍କର
ଜନ୍ମିତ ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେହି ଜଣେ ଦେଲେ ଚଳିବ; ଅନ୍ୟମାନେ
ଆଦୌ ନୁହଁନ୍ତି । ନିଜର ସଦ୍ଗତି କାମନା ନିମନ୍ତେ ପିତାମାନେ
ପୁତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାନ୍ତି, ଏମିତିକି ଏକାଧିକ, କାରଣ ସେମାନେ
ତାଙ୍କର ମୁକ୍ତିମାର୍ଗ । ସେହିପରି ମାତୃଋଣକୁ ପୁତ୍ରମାନେ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ମାଧ୍ୟମରେ
ପରିଶୋଧ କରିଥାନ୍ତି । ଗୟାରେ ଶ୍ରାଦ୍ଧଦେବା ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହୋଇଛି
ଯଥା : ଫଲଗୁନଦୀ ତଟ, ବିଷ୍ଣୁପଦ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଅକ୍ଷୟବଟ ତଳେ ଶ୍ରାଦ୍ଧ
ଆଦି କର୍ମ କରାଯାଏ । ତା’ ପୂର୍ବରୁ ଫାଲଗୁନ ନଦୀ, ବ୍ରାହ୍ମ ତୀର୍ଥ, ସୋମତୀର୍ଥ
ଏବଂ ରାମ ହ୍ରଦ ଇତ୍ୟାଦି ସ୍ଥାନରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ହୁଏ । ଭସ୍ମକୁଟ ଗାୟତ୍ରୀ,
ସାବିତ୍ରୀ ତଥା ସରସ୍ୱତୀରେ ତର୍ପଣ କରାଯାଏ; ନଦୀତଟରେ ଥିବା ଧର୍ମାରଣ୍ୟ,
ଧର୍ମକୂପ, ଧେନୁକାରଣ୍ୟ, ଭାରତାଶ୍ରମ, ପାଣ୍ଡୁଶିଳା ଓ କୌଶଳୀ ହ୍ରଦରେ
ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦିଆଯାଏ  ।ଏତଦ୍ଭିନ୍ନ ବିଷ୍ଣୁପଦ, ଅକ୍ଷୟବଟ, ତଥା ବ୍ରହ୍ମାକୁଣ୍ଡରେ
ମଧ୍ୟ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦିଆଯାଏ ।
ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଏଠାରେ ପାଖାପାଖି ୪୦୦୦ ମନ୍ଦିର ଅଛି । ଏମାନଙ୍କ
ମଧ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି ବିଷ୍ଣୁପଦ ମନ୍ଦିର, ବୋଧଗୟା, ମଙ୍ଗଳା ଗୌରୀ ମନ୍ଦିର,
ବାଗେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର ... ଇତ୍ୟାଦି ସୁନାମଧନ୍ୟ ଧାର୍ମିକ ମନ୍ଦିର ସମୁହ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ
ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ମଧ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି ବରାବର ଗୁମ୍ଫା, ଅକ୍ଷୟ ବଟ, ବ୍ରାହ୍ମଯୋଡ଼ି
ପାହାଡ଼, କୋକଲତ ଜଳପ୍ରପାତ, ରାଜଗିରି ଓ ନାଳନ୍ଦା ପ୍ରଭୃତି । ଗୟା ବିହାରର
ରାଜଧାନୀ ପାଟନା ଠାରୁ ମାତ୍ର ୧୦୦ କି.ମି. ଦୂରରେ (ଫଲ୍ଗୁ ନଦୀ
କୂଳରେ) ଅବସ୍ଥାପିତ । ଏହା ସଡ଼କ ଓ ରେଳପଥ ଯୋଗେ ସଂଯୁକ୍ତ । ଗୟାକୁ
ତୀର୍ଥେଶ୍ୱର ବା ତୀର୍ଥରାଜ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହା ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କର ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ।
ଏଣୁ ପିତୃପକ୍ଷରେ ପିତୃପୁରୁଷ ଆସିବା ଏବଂ ଦେଢ଼ମାସ ଆମ ଗହଣରେ
ରହିବା ପରେ, ଆମେ ସେମାନଙ୍କୁ ଦୀପାବଳୀ ଦିନ ବିଦାୟ ଦେଇ କାଉଁରିଆ
କାଠିର ଆଲୋକରେ କହୁ : ବଡ଼ ବଡ଼ିଆ ହୋ, ଗଙ୍ଗା ଯା’, ଗୟା ଯା.....
ସ୍ୱର୍ଗେ ଯା,... ଅମୃତ ଭୋଜନ କରୁଥା । ଏଠାରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଗୟାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ
କରିବାର ଅର୍ଥ ଏହି ଯେ ଏହାହିଁ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ । ତୁମେ ସେହିବାଟେ ଯା’ ।
କିମ୍ବଦନ୍ତୀ : ଗୟାକୁ ତୀର୍ଥ ରାଜ କହିବାର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅଛି । ଏଠାରେ
ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବତାଙ୍କ ଜ୍ୟେଷ୍ଠପୁତ୍ର ସୁଧୁମ ପୁତ୍ର ‘ଗୟା’ । ବସାଇଥିବା
କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ସେ ଏକଶହ ବାର ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ କରିଥିଲେ ।
ତାଙ୍କରି କାରଣରୁ ଏ ତୀର୍ଥର ନାମ ଗୟା ହୋଇଛି ।
ଭିନ୍ନ ଏକ କାହାଣୀ ମତେ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଗୟାସୁର ନାମକ
ଏକ ଦାନବ ତା’ ତପବଳରେ ସମସ୍ତ ଦେବାତାମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଆୟତ୍ତକୁ
ନେଇ ଯାଇଥିଲା । ସେମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଧାରାର୍ଥେ ବ୍ରହ୍ମା ଯଜ୍ଞ ପାଇଁ ତା’ ଶରୀର
ଭିକ୍ଷା କଲେ । ସେ ଆନନ୍ଦର ସହିତ ଶରୀର ସମର୍ପି ଦେଲା । ଯଜ୍ଞାର୍ଥେ
ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମତେ ଉତ୍ତରକୁ ମୁଣ୍ଡ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣକୁ ଗୋଡ଼ କରି ଶୟନ
କଲା । ହେଲେ ଯଜ୍ଞ ବେଳେ ତା’ ଶରୀର ଅସ୍ଥିର ହେଲା । ଏଣୁ ସମସ୍ତ
ତୀର୍ଥମାନେ ତାକୁ ମାଡ଼ିବସି ସ୍ଥିର ରଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ । ତଥାପି
ଅସମ୍ଭବ । ଏବେ ସେମାନେ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ନିବେଦନ କଲେ । ସେ
ଗଦାଧର ରୂପେ ଆସି ନିଜ ପାଦ ଦ୍ୱାରା ତାକୁ ଚାପି ଦେଲେ ଏବଂ
ସ୍ଥିରତା ଆସିଲା । ଯଜ୍ଞ ଚାଲିଲା । ସେତିକିବେଳେ ତା’ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ଭାବ
ତଥା ତପ ପାଇଁ ତାକୁ ବରଦେଇ ବିଷ୍ଣୁ କହିଥିଲେ : ଏବେଠାରୁ ଏ
ସ୍ଥାନର ନାମ ହେଲା ଗୟା । ଏଠାରେ ଯିଏ ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦେବ,
ତାର କୂଳ ଉଦ୍ଧାର ହେବ । ସେ ନିଜେ ମଧ୍ୟ ଦେହାନ୍ତେ ପରମଧାମ
ପାଇବ ।
ଭବିଷ୍ୟ ପୁରାଣମତେ ଏଠାରେ ଅକାଳମୃତ୍ୟୁ ପାଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧଦେଲେ, ସେମାନେ ବି ମୋକ୍ଷ ପାଆନ୍ତି । ମାର୍କଣ୍ଡ ପୁରାଣମତେ
ଏଠାରେ ତର୍ପଣ-ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଫଳରେ ପିତୃଗଣ ମୋକ୍ଷ ପାଇବା ସହ,
ଶ୍ରାଦ୍ଧକାରୀର ସୁଖ, ସମୃଦ୍ଧି, ସନ୍ତାନପ୍ରାପ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଲାଭ ହୁଏ । ଶ୍ରାଦ୍ଧ
ଦାତା ପୁତ୍ର ପିତୃଋଣରୁ ମୁକ୍ତି ପାଏ । ପୁତ୍ର ହୋଇ ଅନ୍ତତଃ ଥରଟିଏ ଗୟାଯାଇ
ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ନଦେବା, ଏକ ଅଧମତା ହୋଇପାରେ ।